شناخت موسیقی دستگاهی ایران (بخش اول)

در ابتدای این بخش به توضیح واژگانی کاربردی در موسیقی ایرانی ، پنجره ای می گشائیم ؛
هنر موسیقی
هنر بیان احساسات و انتقال پیام به وسیله صداها، همراه با قالب های زمانی را « هنرموسیقی » می گوئیم .

آهنگ
هرگاه صداها به صورت موزون ارائه شوند « آهنگ » شکل می گیرد .
آهنگها در موسیقی دستگاهی ایران به دو نوع کلی اجرا می شوند ، که به آن ها  می پردازیم ؛

۱ - آهنگهای ضربی ( که خود 4 نوعند )

۲- آهنگ های بدون ضرب( نمی توان همراه با آنها دست زد )                                     

 آهنگ های ضربی(معادل بیان نظم )

پیش درآمد : به آهنگی (بی کلام )که دارای حالتی سنگین و آرام است گفته می شود . واگر اجرا شود ، در ابتدای یک کنسرت یا آلبوم موسیقی دستگاهی قرار می گیرد. 

چهار مضراب : به آهنگی (بی کلام ) که دارای جملاتی پر سرعت و با حرکات سریع مضراب همراه باشد ، گفته می شود .( لازم به ذکر است که این واژه در اصل برای ساز سنتور استفاده شده ، چرا که تشبیهی ازحرکات سریع دو مضراب سنتور است ، که بعدا حتی برای ساز های آرشه ای نیز استفاده شد ). واگر اجرا شود ، در بین کنسرت یا آلبوم موسیقی دستگاهی قرار می گیرد.

رنگ : به آهنگی (بی کلام ) که حالتی شاد دارد و سرعت اجرای آن ، ما بین پیش درآمد و چهار مضراب باشد گفته می شود . در گذشته در مجالس شادی اجرا می شده و اکنون هرگاه اجرا شود ، در انتهای کنسرت یا آلبوم موسیقی دستگاهی قرار می گیرد. برای اینکه خاطره ای خوش و با نشاط در ذهن مخاطبین از برنامه به یادگار بماند.

تصنیف : به آهنگی که با کلام همراه باشد گفته می شود . و حالت آن می تواند مانند پیش درآمد ، چهار مضراب و یا رنگ باشد البته با کلام، و در هر کجای برنامه موسیقی می تواند قرار گیرد.

*** لازم به توضیح است که فرمی دیگر از اجرای قطعات موسیقی در دوره کنونی اجرا می شود که در آن سرعت ، زمان و تمامی حالات آن در یک قطعه موسیقایی متغیر است و تمامی جملات و حالات زمانی آن در عین وحدت ، متغیر است. [ رجوع شود به آثار استاد حسین علیزاده و استاد کیوان ساکت و ... ] .
 
آهنگ های بدون ضرب(معادل بیان نثر)
نوعی از اجرای موسیقی که با آن نمی توان دست زد یا تنبک نواخت . اما دارای تناسبات زمانی در جمله بندی است ،  که گاه با کلام و گاه بی کلام اجرا می شود . بهترین حالت آن در اجرا وقتی است که حتی اگر بی کلام نواخته می شود باز بر اساس افاعیل کلام و سیلاب های کلام باشد.
[رجوع شود به آثار اساتید گرانقدر : کسایی ، شهناز ، عبادی ، بهاری ، لطفی ، علیزاده  ، ساکت ، کلهر و در آواز استاد شجریان ]