ساز و راز

غوطه ای در زلال جاری موسیقی

ساز و راز

غوطه ای در زلال جاری موسیقی

شناخت نظری موسیقی دستگاهی ایران (بخش دوم)

برای شناخت موسیقی دستگاهی ایرانی ، چه بصورت نظری (تئوری ) و چه بصورت عملی

( گوشی و اجرایی ) ، ابتدا باید با اصطلاحات رایج در آن آشنا شویم و سپس درک  کنیم .                           

ابتدا به سراغ کلی ترین واژه ها می رویم ؛                                                                         


 ۱- دستگاه  ۲ - آواز  ۳ - گوشه  ۴ - ردیف                                                                                                                             

دستگاه

می دانیم به هر ( مجموعه ای ) که از اجزای کوچک تری درست شده و شکل گرفته است

« دستگاه » می گوئیم ، به مانند یک دستگاه تلویزیون یا ساختمان و هر آنچه ، ساختار آن از اجزای خرد تری باشد . باید بدانیم موسیقی دستگاهی ایران نیز از اجزایی  شکل گرفته که به آنها گوشه می گوئیم و البته با نظم و قوانین خاصی به هم پیوست و اجرا می شوند و « دستگاه » را شکل می دهند .


 آواز

این واژه در بین اهالی موسیقی در سه جایگاه استفاده شده و می شود؛                                                                                                                                        الف: به مجموعه های کوچک تر( که البته ویژه گی هایی از مجموعه های بزرگتر یعنی دستگاه را دارند )٬ « آواز » می گویند .لازم به ذکر است ؛ در آوازها یک نوع وابستگی به دستگاه ها وجود دارد و آن اینست که در اجرای سنتی ردیف ، در نهایت ، گوشه های خاصی در انتها به دستگاهی که به آن وابسته اند فرود می آیند. رابطه بین دستگاه ها و آوازها را شاید بتوان برای مثال ، ارتباط و وابسته بودن یک بیمارستان ( دستگاه ) و یک درمانگاه ( آواز ) تعریف کرد . پس دستگاه و آواز به هم بی ارتباط نیستند و دارای اجزایی شبیه به یکدیگرند و البته در هر کدام میتوان با استفاده گرفتن از گوشه ها و خلاقیت ٬ بینهایت آهنگ اجرا و خلق کرد .

{ پیشنهاد می کنم به جای تفکیک دستگاه و آواز ٬ از واژه ی « مایه » استفاده کنیم. مانند مایه ی بیات اصفهان بجای آواز بیات اصفهان و یا مایه ی شور بجای دستگاه شور } .

ب: هرگاه شخصی کلامی یا آوایی را با آهنگ بخواند ، می گویند « آواز » خواند .
پ: نوعی از اجرای موسیقی که همراه با شنیدن آهنگ، با آن نمی توان [دست زد] ، را « آوازی » می گویند .

{ حال کافیست ، شخصی مثلا در« آواز» بیات اصفهان به شکل « آوازی » ، «آواز» بخواند ! ] .


گوشه

جمله و قالب آهنگینی که درساختار آن ، قوانین موسیقایی خاصی استفاده شده باشد

« گوشه » نام دارد .

گوشه خود بر چهار نوع است ؛ که این چهار نوع در تمامی مایه ها ، اعم از دستگاه و آواز، وجود دارند ، البته در دستگاه ها تعداد آنها بیشتر است تا آوازها ( توجه داشته باشیم ، تعداد نه تنوع ) .
انواع ( تنوع ) گوشه ها :

الف : گوشه های تونیک یا تئوریک   ب : گوشه های متریک   پ : گوشه های ریتمیک  

ت : گوشه های ملودیک (که خود دو نوعند )

{ در بخشی دیگر به تفصیل و همراه با مثال به انواع گوشه ها می پردازیم }.


ردیف  

اگر گوشه ها را در یک مایه ، به شکل و البته سلیقه ای خاص ، که دارای بار زیبایی شناسی و همچنین وحدت موضوع باشد ، بچینیم و سامان دهیم ؛ در واقع آنها را « ردیف » کرده ایم. که لازمه این امر ٬ شناخت ماهیت و تئوری گوشه ها می باشد . و به این ،  علم « ردیف » میگویند.

 

(( خوبست بدانیم ؛ در دوران گذشته هر موسیقیدان که به مرحله استادی می رسید ، برای انتقال مفاهیم و آموزش تکنیک های اجرائی موسیقی ، به شیوه خود ، آهنگهائی را که در سلیقه اش بود، برمی گزید و آنها را به شکلی تدوین یا ردیف می کرد، وبواسطه ی آن ها مطالبش را تدریس میکرد، تا هم در خاطر بماند و دیگر پیروان او از آن الگو بردارند و پیروی کنند و هم شخصیت و سلیقه موسیقایی خود را به مخاطبین ارایه دهد . واینچنین است که ردیف اساتید با یکدیگر تفاوت دارد و البته آن گوشه هائی که معروف تر و از حیث ساختاری کلیدی تر و اجرائی ترند ، در ردیف ایشان مشترک هستند و باز در بیان احساس و پیام ، تفاوت های کلی و جزئی دارند )).

از ردیف های اساتید گذشته به " موسی معروفی" ، "علی اکبر شهنازی " ، " میرزا عبدالله" ، "ابوالحسن صبا "، "عبدالله دوامی " ، " محمود کریمی" و از اساتید حاضر " حسن کسائی " ، " فرامرز پایور" ، "کیوان ساکت "و ... می شود اشاره کرد .

نظرات 3 + ارسال نظر
دکتر رضا یکشنبه 8 اسفند‌ماه سال 1389 ساعت 02:50 ب.ظ

با عرض ارادت ٬ جناب استاد عاقل .بسیارخرسند شدم فعالیت شما را در این وبلاگ دیدم . دلتنگ دیدار حضرتعالی هستم . قدم خیر و مبارکیست . امیدوارم در ادامه تدریس ساز هم بفرمایید ٬هر چند محضر استاد را رو در رو باید درک کرد. ولی چه کنیم که از شما دور هستیم .در پناه حضرت حق ٬ پاینده و پیروز باشید.

با مهر؛
سرکار خانم دکتر رضا ، از ابراز لطف و توجهتان بی نهایت سپاسگزارم . در صدد گسترش مطالب در زمینه تدریس ساز هستم . و البته نظر پر مهر و مثبت شما ، توان مضاعف در این راه به من داد و می دهد. برایتان آرزوی شادی و توفیق روز افزون در همه امور دارم .

فریده زاهو دوشنبه 16 اسفند‌ماه سال 1389 ساعت 07:51 ب.ظ

با درود .
در حین سرچ به دفترچه (به نقل از خودتان ) شما بر خوردم .از نحوه بیان و توضیحاتتان بسیار خوشم آمد.همینجا سپاس .امیدوارم هر چه زودتر تحلیل گوشه ها را و مخصوصا فضای حسی انها را با دیدگاه و تجربه شما ببینم . من در تولیدوی اوهایو زندگی میکنم و برای من بهترین منبع همین سایتها هستند .سوالاتی در ذهن دارم که کمی از انها برایم با این مطالب که نوشته بودید روشن شد.باز هم سپاس .دستتان را صمیمانه می فشارم.ایرانی و اصیل باشید.

با مهر ؛
از توجه و ابراز لطف شما بسیار تشکر می کنم ، این اشتیاق و کنکاش در موسیقی ایرانی را می ستایم که البته همین نشان از ایرانی بودن است . و اینکه بدنبال اصالت ها و ریشه ها هستید ، نشان از اصیل بودن شما است . ما هر کجا باشیم ایرانی هستیم ، که هر ایرانی ی حقیقی ، دغدغه اصالت و شناخت ریشه های فرهنگی و هر آنچه به درک هویت ایرانیش مربوط است ، دارد . مطالبی را در راستای تحلیل نظری گوشه ها آماده کرده ام که در اولین فرصت و بزودی ارئه خواهم داد.
سربلند و شاد باشید.

سیذارتا دوشنبه 21 فروردین‌ماه سال 1391 ساعت 06:34 ب.ظ http://sizarta.blog.com

kheili ziba tozih dadin...besyar sepasgozaram :)

با مهر ؛
من از شما سپاسگزارم برای نظر پر مهرتون و شاد باشید.

برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد