« تجزیه و تحلیل ردیف موسیقی ایرانی از نگاه امروز» با کیوان ساکت

در راستای برگزاری نشست های پژوهشی بیست و هفتمین جشنواره بین المللی موسیقی فجر و در سومین روز آن صبح چهارشنبه 26 بهمن، استاد کیوان ساکت در نشستی با عنوان « تجزیه و تحلیل ردیف موسیقی ایرانی از نگاه امروز» به بیان کلیتی از ردیف موسیقی ایرانی و دیدگاه های خود پرداختند.

در بین حاضرین در این برنامه پژوهشی که در تالار شهناز خانه هنرمندان برگزار می شد، دکتر امیر اشرف آریان پور، حسین ریاحی ( دبیر بیست و هفتمین جشنواره بین المللی موسیقی فجر)، سیدمحمد میرزمانی ( مدیرکل دفتر موسیقی ) و جمعی از دانشجویان ، هنرجویان موسیقی و علاقمندان به موسیقی ایرانی و نوازندگان سازهای مختلف حضور داشتند.

چکیده ای از صحبت های« استاد کیوان ساکت» و دیدگاه و تحقیق های ارزشمند ایشان در باب ردیف دستگاهی موسیقی ایرانی

- ردیف را پشتوانه‌ای برای موسیقیدان‌های ایرانی می‌داند ولی درعین حال تقلید همیشگی از آن را مجاز نمی‌داند و معتقد است نوازنده باید به درک درستی از ردیف برسد و براساس آن دست به خلاقیت بزند.

- موسیقی ما مقامی است. البته این سخن که موسیقی ایرانی گام ندارد سخن درستی نیست. همه موسیقی‌ها گام دارد اما تعریف از گام در موسیقی‌های گوناگون متفاوت است و گامها در گذشته خیلی دور وجود داشته است، به گونه‌ای که فیلسوفی به نام ابونصر فارابی از 17 گام موسیقی نام می‌برد و در گذشته خیلی دور آهنگسازها و رامشگرها برنامه‌های موسیقی متفاوت مانند قول و غزل بسیط و قول و غزل و مستضاد می‌ساختند.

- گوشه‌های موسیقی ایرانی در ردیف‌های قدیمی همه از قسمت بم آغاز می‌شوند ولی امروز نوازندگان و آهنگسازان طور دیگری می‌اندیشند و این که گوشه ها در کدام اکتاو نواخته شوند خیلی فرقی نمی‌کند.

- وی به معرفی دو گونه از گوشه های موسیقی ایرانی پرداخت، نخست آن گوشه‌هایی که دارای شخصیت و کاراکتر خاصی نیستند و تقریبا در همه دستگاه‌ها اجرا می‌شوند و هنگام اجرا نیز بر اساس دستگاه مورد نظر شکل تازه‌ای به خود می‌گیرند، گوشه‌هایی چون « بسته نگار» و «جامه دران » از این نمونه‌اند. کیوان ساکت نوع دیگر گوشه‌های موسیقی ایرانی را این گونه معرفی می‌کند، گوشه‌هایی هستند که فرم خاصی دارند و تنها به یک شکل اجرا می شوند و نمی‌توان تغییری در آنها ایجاد کرد.

ایشان در ادامه این مقوله بیان کردند؛. نوازنده را در برخی از گوشه‌ها نمی‌توان از فرمی که از گذشته طراحی شده است خارج کرد و باید در همان حد و قالب نواخته شود و برخی گوشه‌ها به قول استاد وزیری « رسم ملودیک » است مانند گوشه‌های « قطار » ، « حاجی‌حسنی » این گوشه‌ها شخصیت مستقل ندارند و در هر دستگاه نواخته شوند به قالب آن دستگاه درمی‌آیند.

- ایشان درآمدها در موسیقی ایرانی را مهمترین گوشه‌ها در ردیف موسیقی ایرانی می داند، و معتقد است درآمدها گوشه‌هایی هستند که می‌توان بیشترین مانور را در آنها داشت و بیشترین آهنگ‌ها نیز در این گوشه‌ها ساخته می‌شوند.

- این نوازنده توانمند سه تار و تار همچنین گفت: در موسیقی دستگاهی برای آهنگسازی، بیشتر از چند گوشه مهم وجود ندارد؛ مهمترین گوشه‌ هایی که نیاز است هنرجویان برای آهنگسازی به آنها توجه کرده و در زمینه آهنگسازی حول آن تمرکز کنند گوشه‌هایی هستند که یک آهنگ خاص دارند. برای نمونه گوشه «غم‌انگیز» چنین گوشه‌ای است.

- این نوازنده صاحب سبک ، دربخشی از این نشست آموزنده و پربار به بررسی گوشه های مهم در موسیقی ایرانی پرداخت و نکات مهمی را در تفاوت برخی گوشه‌ها بیان کرد و تفاوت بین گوشه‌هایی چون « سلمک » و « شهناز » را شرح داد و گوشه‌هایی چون « رهاب »، « اصفهانک »، « چهارپاره »، « بختیاری »، « زنگوله و پیش زنگوله » و ... را اجرا و تشریح کرد.

- وی دربخشی دیگر نکاتی درباره دستگاه چهارگاه بیان کرد و نوآوری‌های خود را در این دستگاه برای علاقمندان شرح داد.

- این پژوهشگر و آهنگساز صاحب نام در بخش دیگری از سخنانش گفت: در کشورهای اروپایی که بر روی موسیقی کار می‌شود موسیقی سازی از موسیقی آوازی جدا شده است اما در موسیقی ایرانی این اتفاق کمتر افتاده و دلیل آن به سده‌های گذشته و شرایط جامعه بر می‌گشته، چرا که حاکمان برخی از دوره‌ها دل خوشی از موسیقی نداشته و به آن بی‌مهری کردند. او افزود: اما در دوره‌ای در چنین زمانی شعر و کلام نسبت به موسیقی برتری یافت، طوری که قالب‌های موسیقی مانند: « مثنوی »،« غم انگیزان »، « دوبیتی »، « صوفی‌نامه »، « کشته‌مرده »، « لیلی‌ومجنون »، « جامه‌دران » و... نام خودشان را از ادبیات وام گرفتند.

- ساکت در ادامه خاطرنشان کرد: قلم به مزدان غرب تمام ملودی ایرانی را به عربها نسبت می‌دهند این در حالی است که ملودی جزء‌ اجزای موسیقی ایرانیست و هیچ ربطی هم به کشورهای عربی ندارد.

این استاد چیره دست موسیقی ایرانی همچنین باور دارد؛ امکانات موسیقی ایرانی بیشتر از موسیقی غربی است و ربع پرده یکی از ذخایر غنی موسیقی ایرانی است.

- وی هم چنین ایرادهایی به آنچه ردیف میرزاعبداله نام گرفته و توسط استاد نورعلی برومند روایت و ضبط شده است را وارد دانسته و گفت: در این ضبط‌ ها خیلی غلط وجود دارد و هر گوشه‌ای که برومند فراموش کرده نام نغمه را بر آن می‌گذارد. برای مثال ؛ گوشه‌ای را برومند به نام نغمه اصفهان می‌نامید در حالی که اصفهان دو تکه است.

- ایشان با ذکر این نکته که: امروز در هوا و فضایی نفس می‌کشیم که با هوا و فضایی که میرزاعبدالله در آن نفس می‌کشیده است بسیار متفاوت است، و اصرار بر تقلید، تاثیری باز دارنده بر خلاقیت و ذهن دارد، افزودند؛ آیا تا زمانی که ایران وجود دارد باید از ردیف میرزاعبدالله استفاده کنیم؟

- ساکت با انتقاد از اینکه گاهی در مورد بزرگان و نوابغ موسیقی مانند « استاد علینقی وزیری » بی‌مهری صورت گرفته، بیان داشت؛ کشور آذربایجان که بیش از صد سال نیست که از ایران جدا شده است و با پایان رسیدن عهدنامه ترکمنچای باید به ایران برگردانده شود، شاعری به نام « فضولی » دارند که به هیچ عنوان در حد و اندازه حافظ نیست، اما چه تجلیل‌هایی از این شاعر می‌شود.

- وزیری که قبل از «پرویز ناتل خانلری» عروض جدید را بیان می‌کند، به فکر عوض کردن عروض بود و شاگرد بی‌نظیری مانند «ابوالحسن‌خان صبا» را به کشور تقدیم کرد و حتی رشته باستان‌شناسی و دانشگاه تهران را پایه‌ریزی کرد و حتی برای ترافیک مشکل شهری تهران برنامه داشت چنان مورد بی‌مهری قرار می‌گیرد که هنرمندی او را موجب سرکوب موسیقی ایرانی می‌داند.

نکاتی قابل توجه در در حاشیه این نشست پژوهشی

نکته مهم این نشست تسلط استاد کیوان ساکت در مبحثی بود که درباره اش بحث می‌کرد، او ساز « سه تار» را با خود به صحنه آورده بود و هر نکته‌ای که بیان می‌کرد بلافاصله آن را با ساز اجرا می‌کرد که این نکته به تفهیم مطالب برای حاضران در سالن شهناز بسیار مناسب بود.

نکته جالب دیگری که در این نشست وجود داشت علاقه حضار برای تشکیل جلسه دوم این نشست و ادامه این بحث در روزهای آینده جشنواره بود که باید دید مسئولان به این تقاضا اهمیت می‌دهند یا خیر.

کیوان ساکت در این نشست  با اشاره به زمان بندی برنامه نشست « تجزیه و تحلیل ردیف موسیقی ایرانی از نگاه امروز » گفت:

متاسفم، سیاست گذاران برنامه را در ساعتی تنظیم کردند که همه مشغول کار، تحصیل هستند و نمی توانند در این حضور یابند، اگر این برنامه  در ساعت 6 یا 7 عصر بود خیلی از علاقه مندان  امکان شرکت در آن را داشتند، دوستانی مثل « موسوی گرمارودی » و 

« استاد شفیع کدکنی » نیز به خاطر زمان برنامه نتوانستند حضور پیدا کنند.